با اعلام گزارش دانشگاه کلمبیا از وضعیت محیط زیست کشورهای جهان، ایران از نظر شاخص‌های پایداری محیط زیست با قرار گرفتن در انتهای جداول جهانی رتبه ۱۳۲ را به خود اختصاص داد. در این جدول که ۱۴۶ کشور جهان از نظر وضعیت زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی مورد ارزیابی قرار گرفته اند فنلاند، نروژ، اروگوئه، سوئد، ایسلند و کانادا به ترتیب در جایگاه اول تا ششم جهان قرار گرفتند و کشور ایران تنها با کسب ۸/۳۹ امتیاز بعد از کشورهایی همچون آنگولا، بورکینافاسو، ویتنام، لیبی، چاد و... در مقام ۱۳۲ جهان قرار گرفت. وضعیت ناپایدار زیست محیطی در ایران همچنین موجب شد تا کشور ایران در رده بندی ای که بین این کشورها صورت گرفته در گروه پنجم یا گروه آخر در کنار ۱۶ کشور دیگر قرار گیرد. این گزارش که پیش از این در سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ نیز منتشر شده بود بعد از دو سال تاخیر برای سومین بار در سال ۲۰۰۵ منتشر و خلاصه آن چندی قبل در مجمع جهانی داووس نیز ارائه شد. کشور ایران که در سال ۲۰۰۱ در رتبه ۱۰۵ و سال ۲۰۰۲ با یک درجه ارتقا رتبه ۱۰۴ جهان را کسب کرده بود. در سال ۲۰۰۵ با سقوط به انتهای جدول در جایگاه ۱۳۲ جهان قرار گرفته است.
این در حالی است که بسیاری از کشورهای در حال توسعه آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین با ارتقای شاخص‌های پایداری محیط زیست در کشور خود موفق شدند در مقایسه با سال‌های قبل در جایگاه بهتری قرار بگیرند. از سوی دیگر رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هفته گذشته در حالی که در همایش دوسالانه انجمن متخصصان ایران سخنرانی می کرد از اعلام رتبه ایران خودداری و تنها به بیان جزئیات این گزارش جهانی پرداخت. شاخص پایداری محیط زیست، توانایی دولت ها برای حفظ محیط زیست در دهه‌های آینده را نشان می دهد که برای سنجش آن ۷۶ مولفه به کار گرفته شده که ۳۰ متغیر دربرگیرنده مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است و ۴۰ متغیر زیست محیطی است. تنوع زیستی، کیفیت آب و هوا، برنامه کشورها در راستای کاهش آلودگی آب، هوا، مدیریت پسماندها، جنگل، مدیریت منابع طبیعی، بهداشت محیط زیست و کاهش گازهای گلخانه ای و سیاستگزاری‌های زیست محیطی از مهمترین این شاخص ها هستند. در این گزارش همچنین به نقل از صندوق جهانی حیات وحش فهرستی از کشورهایی که بیش از ۵۰ درصد مساحت آنها بیابانی و خشک است ارائه شده است که ایران نیز در زمره این ۲۱ کشور قرار دارد. این در حالی است که کمبود منابع آب و بیابان زایی یکی از مهم ترین عوامل تهدید محیط زیست، زمینه ساز بسیاری از مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. با این وجود ایران در بین این ۲۱ کشور باز هم در رتبه پانزدهم قرار دارد. کشورهایی همچون نامیبیا، قزاقستان، عمان، الجزایر، امارات متحده عربی و موریتانی نیز در این لیست قرار دارند اما این کشور ها از نظر شاخص‌های پایداری محیط زیست باز هم در رتبه هایی بالاتر از ایران قرار دارند به طوری که نامیبیا در پله ۳۲ جهان، قزاقستان ،۷۸ الجزایر ۹۶ و امارات در رتبه ۱۱۰ قرار دارند.


توسعه پایدار چشم انداز برنامه چهارم
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست صبح دیروز با حضور در چهارمین همایش بهینه سازی مصرف سوخت در بخش ساختمان با اشاره به برنامه سوم توسعه، عملکرد دولت در بخش محیط زیست را مثبت و قابل قبول ارزیابی کرد و گفت: در برنامه چهارم نیز دولت نگرش توسعه پایدار را دنبال می کند و چشم انداز بسیار خوب و روشنی برای آینده محیط زیست در برنامه چهارم ترسیم شده و اینکه در قانون برنامه چهارم تا این حد به حفظ محیط زیست اهمیت داده شده بسیار استثنایی است. معصومه ابتکار در گفت وگو با «شرق» در پاسخ به این پرسش که با وجود چشم انداز‌های مطلوب توسعه پایدار در کشور چرا در مقایسه با ۳ سال قبل محیط زیست ایران در جداول جهانی ۲۷ پله سقوط داشته است، خاطر نشان ساخت: از ۷۶ متغیر تعریف شده برای ESI یا شاخص پایداری محیط زیست کشور ها، ایران در شاخص‌های مرتبط با محیط زیست مثل کاهش آلودگی هوا، مدیریت پسماند و کاهش آسیب پذیری اکوسیستم ها، وضعیت خوبی داشته و رتبه هایی بین ۹۰-۷۰ کسب کرده است ولی در شاخص‌های سیاسی، اقتصادی رتبه مورد نظر کسب نشده است. وی افزود: در مورد بعضی متغیر ها هم فکر می کنم سنجش خوبی انجام نشده یا شاید اطلاعات درستی نداشتند مثلاً در شاخص علوم و فناوری قطعاً اشتباه شده است. وی در ادامه افزود: شاخص ESI می تواند ابزار خوبی برای سیاستمداران باشد ولی شاخص عملکرد زیست محیطی نیست چون برایند چند متغیر اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. به گفته وی این ارزیابی جهانی چشم انداز آینده هر کشوری را هم ترسیم کرده است، معصومه ابتکار در پاسخ به این سئوال که چرا از اعلام رتبه ایران در سخنرانی هفته گذشته خودداری کرده است گفت: ESI هنوز یک شاخص جا افتاده استاندارد نیست و ممکن است از سال آینده وارد شاخص‌های سازمان ملل شود. به رغم اظهارات معصومه ابتکار این گزارش در یکی از مهم ترین اجلاس‌های جهانی یعنی مجمع جهانی داووس ارائه و مورد توجه بسیاری از کشور ها قرار گرفت. ابتکار در گفت وگو با شرق گفت: به هر حال ESI برای ما هم یک زنگ خطر است چون محیط زیست ابعاد همه جانبه ای دارد و اگر بخش سیاسی، اقتصادی همگام با محیط زیست نباشند قطعاً مشکلات زیست محیطی بیشتر می شود و شاهد افت شاخص‌های کیفیت زندگی در کشور خواهیم شد.


NGOهای زیست محیطی ایران بر لبه پرتگاه
آمارهای جهانی نشان می دهد کیفیت محیط زیست در ایران در مقایسه با سال ۲۰۰۲ به شدت دچار افت شده است. در این ارزیابی از وضعیت محیط زیست کشورهای جهان، اعمال سیاست‌های مرتبط با کاهش مصرف انرژی و مدیریت محیط زیست و منابع طبیعی و کیفیت قوانین و مقررات زیست محیطی نیز مورد سنجش قرار گرفته است که ایران از این نظر پایین ترین رتبه ها را کسب کرده است. طبق آخرین آمار ارائه شده در گزارش بانک جهانی که در سال گذشته ارائه شد روند تخریب جنگل ها در ایران در ۵۰ سال اخیر شدت گرفته است به طوری که روزانه ۳۴۰ هکتار و در هر سال ۱۲۰ هزار هکتار جنگل در کشور تخریب شده است و همین امر باعث شده تا سطح جنگل‌های کشور به ۱/۷ میلیون هکتار کاهش یابد.
گزارش‌های دیگر حاکی است سالانه ۲۰ میلیون تن فاضلاب تصفیه نشده به آب‌های داخلی، دریای خزر و خلیج فارس سرازیر می شود. روزانه بیش از ۴۵ هزار تن زباله در شهر‌های کشور تولید می شود که این رقم به جز تولید زباله در روستاها و بخش صنعت کشور است. در هر سال دو میلیون تن خاک دچار فرسایش می شود. هر سال حدود ۲/۱ میلیون بشکه نفت معادل ۱۶۰ هزار تن در آب‌های خلیج فارس وارد می شود و روزانه نیز حدود ۶/۲ میلیون بشکه آب مخلوط با نفت خام به دریا می ریزد. ۵۰ درصد پستانداران و ۲۰ درصد پرندگان ایران در معرض تهدید و انقراض قرار دارند و جمعیت حیات وحش حتی در پارک‌های ملی به شدت کاهش یافته است. نزدیک به ۱۶۳ رودخانه آلوده در کشور شناسایی شده که ۷۰-۶۰ رودخانه بیشترین آلودگی را دارند. آلودگی هوا و حوادث رانندگی هر سال ۴۰۰ میلیارد تومان به اقتصاد کشور خسارت می زند و ۹۲ درصد از بیماران ریوی و ۲۰ درصد از بیماران قلبی به دلیل آلودگی هوای شهرها به این بیماری ها مبتلا شده اند و سهم ایران در انتشار گازهای گلخانه ای جهان دو درصد اعلام شده است که با این وجود باز هم ایران در پیوستن به پروتکل کیوتو همچنان ممانعت می کند. گزارش مشترک دانشگاه کلمبیا و بل آمریکا از شاخص‌های پایداری محیط زیست در کشورهای جهان به خوبی افت کیفیت محیط زیست در ایران را نشان داده است به طوری که ایران در سال ۲۰۰۲ موفق به کسب ۵/۴۴ امتیاز شد اما در سال ۲۰۰۵ این امتیاز به ۸/۳۹ امتیاز کاهش یافت تا نشان دهد که سیاست‌های به کار گرفته شده برای کاهش مصرف انرژی ارتقای سطح زندگی و بهبود وضعیت زیست محیطی نه تنها پیشرفت نداشته که با چالش هم مواجه شده است. اما این روند نگران کننده حتی تشکل‌های زیست محیطی و جامعه مدنی ایران را هم برنتافته است به طوری که همایش دو روزه شبکه زیست محیطی تهران که قرار بود از روز شنبه آغاز به کار کند به دلیل غیبت ۹۰ درصد اعضای تشکل‌های زیست محیطی تهران لغو شد. این همایش که قرار بود از ساعت ۳۰/۸ دقیقه صبح آغاز به کار کند و در حالی که مدیرکل محیط زیست استان تهران، مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست و سه نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه تهران حضور یافته بودند بعد از ۵/۱ ساعت انتظار به دلیل عدم حضور نمایندگان NGO‌های تهران لغو شد.

مدیریت آلودگی هوای شهری
[عناوین آرشیوشده]